Ταυτότητα: Νήματα σαφράν, σαφράν(ι), κρόκος και ζαφορά αποκαλούνται τα στίγματα των υπέρων των λουλουδιών του φυτού Κρόκος ο ήμερος (Crocus sativus), που ανήκει στην οικογένεια των Ιριδοειδών και προήλθε από την καλλιέργεια διαφόρων ειδών αυτοφυών μεσογειακών κρόκων, είτε των νήσων του Αιγαίου (Crocus cartwrightianus ή Crocus tourneforti), είτε της Κρήτης (Crocus oreocreticus). Σήμερα, ο κρόκος που καλλιεργείται στην Ελλάδα, στην περιοχή της Κοζάνης, θεωρείται η καλύτερη ποιότητα. Χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά εδώ και χιλιάδες χρόνια, ως άρτυμα και ως χρωστική ουσία. Η σημασία του φυτού για τον κυκλαδικό πολιτισμό αποτυπώνεται στην τοιχογραφία με τις Κροκοσυλλέκτριες, που αποκαλύφθηκε στη θέση Ακρωτήρι της Σαντορίνης.
Υπολογίζοντας πως για 2 ½ κιλά αφυδατωμένων νημάτων απαιτούνται στίγματα από 80.000 μπουμπούκια κρόκου –τα οποία συλλέγονται πάντα με το χέρι– και ότι καθώς καβουρδίζονται τα νήματα συρρικνώνονται σε περίπου 500 γρ. τελικού προϊόντος, γίνεται προφανές γιατί το σαφράν θεωρείτο ανέκαθεν το ακριβότερο μπαχαρικό του κόσμου.
Μορφή: Βαθυκόκκινα λεπτά νήματα, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν χωρίς να προηγείται πάντα μούλιασμα. Κατά τη διάρκεια του μαγειρέματος, το σαφράν δίνει ένα ζωηρό κίτρινο χρώμα στα φαγητά.
Αρώματα και γεύση: Το άρωμα του σαφράν είναι πολύ χαρακτηριστικό. Έντονα ανθώδες και με μεγάλη διάρκεια, παραπέμπει σε μέλι και μόσχο, ενώ η γεύση του είναι πιο γήινη, πιο επίμονη και πολλές φορές διαφοροποιείται, ανάλογα με τον τόπο προέλευσης του κρόκου.
Στην κουζίνα: Κάποιες συνταγές προτείνουν να προστίθεται το σαφράν την ώρα του σερβιρίσματος πάνω στο ρύζι, στα ζυμαρικά, στις πατάτες και στις σούπες. Για να χρησιμοποιηθεί σε ζύμες πρέπει να μουλιάσει σε νερό, τουλάχιστον για 2 ώρες, για να απελευθερωθεί το χρώμα του. Ταιριάζει με διάφορα λαχανικά, ρίζες, μανιτάρια, λευκά κρέατα και ψάρια. Για το ρόφημα του σαφράν χρειάζονται 10-12 στίγματα για κάθε φλιτζάνι. Για ένα φαγητό αρκούν 3-4 κλωστές ή 1 πρέζα σκόνη. Θέλει προσοχή, γιατί σε μεγάλη ποσότητα, το σαφράν μοιάζει να έχει φαρμακευτική γεύση.
Ταιριάσματα: Συνδυάζεται εξαιρετικά με το γλυκάνισο, το καρδάμωμο, την κανέλα, τον μαραθόσπορο, την πάπρικα, το μοσχοκάρυδο, το τζίντζερ, τα μπουμπούκια του τριαντάφυλλου και το ροδόνερο.